فیثاغورث ریاضیدان و فیلسوف برجسته ی یونان است كه در قرن ششم پیش از میلاد می زیست . كتاب سیاحتنامه ی فیثاغورث نوشته ی پیر سیلون مارشال به ترجمه ی یوسف اعتصامی به برخی از مشاهده های این فیلسوف در ایران باستان (دوران هخامنشیان) پرداخته است .
نویسنده : مهرنوش محتشمی
فیثاغورس یا فیثاغورث ، فیلسوف و ریاضیدان یونان باستان (569–500 پیش از میلاد) بود.
او در جزیره ساموس، نزدیك كرانه‌های ایونی، زاده شد و در جوانی به سفرهای زیادی رفت و این امكان را پیدا كرد تا با افكار مصریان باستان، بابلیان و مغانیان آشنا شود.
فیثاغورس تقریباً 22 سال در سرزمین‌های خارج از یونان بود و چون پولوكراتوس (شاه یونان) برای او نزد فرعون مصر سفارش كرده بود به آمازیس رفته و توانست به سادگی به رازهای كاهنان مصری دست یابد. وی سال‌ها در مصر ساكن بود و در خدمت كاهنان و روحانیان مصری به شاگردی پرداخت و علوم مختلف آموخت. سپس از آنجا روانه بابل شد و شاگردی را از نو آغاز كرد. او در بابل به حالت اسارت زندگی می‌كرد تا اینكه به همراه داریوش اول به پارس آمد و از تخت جمشید كه در حال ساخت بود دیدن كرد.
در حدود سال 530 قبل از میلاد، از مصر بازگشت، و در زادگاه خود مكتب اخوتی (كه امروزه برچسب مكتب فیثاغورس بر آن خورده‌است) را بنیان گذاشت كه طرز فكر اشراقی داشت. هدف او از بنیان نهادن این مكتب این بود كه بتواند مطالب عالی ریاضیات و مطالبی را تحت عنوان نظریه‌های فیزیكی و اخلاقی تدریس كند و پیشرفت دهد.
كتاب تاریخی بسیار مهم سیاحتنامه فیثاغورس در پنج فصل، تدوین شده است .
فصل اول درباره مهاجرت آریایی‌ها به ایران است كه طی آن با اشاره به وضع فلات ایران پیش از ورود آریایی‌ها، از حكومت هیتی، سكاها، كیمیری‌ها، خزرها، فرهنگ و تمدن اقوام آریایی هند و ایرانی، جامعه آریایی و دین و فرهنگ دینی آنها سخن می‌رود .در فصل دوم، تاریخ و تمدن نخستین حكومت آریایی، یعنی "مادها "با این مباحث بررسی می‌شود ; چگونگی تشكیل حكومت ماد، پادشاهان ماد، علل سقوط شاهنشاهی ماد، اوضاع اجتماعی، اداری و اقتصادی عهد مادها، و فرهنگ و تمدن عهد مادی (خط، زبان، دین، تعالیم زرتشت، روحانیان، تمدن) .
فصل سوم در بر گیرنده "تاریخ و تمدن شاهنشاهی هخامنشی ( 559ـ 327ق.م) و مشتمل بر این مطالب است : چگونگی تشكیل حكومت، كورش كبیر و فتوحات او، كمبوجیه، داریوش و اقدامات سایر پادشاهان هخامنشی تا زمان سقوط و علل آن ."
فصل چهارم به بحث درباره نظام اداری، اقتصادی و اجتماعی دوره هخامنشی اختصاص یافته و حاوی این مطالب است : قوانین، مقامات اداری، تشكیلات اداری ایالات (ساتراپیها) پایتخت‌ها، مقامات روحانی، مقامات سپاهی، تشكیلات مالیاتی، كشاورزی و صنعت، بازرگانی، شبكه راه‌ها، طبقات اجتماعی .فصل پنجم درباره تشكیلات فرهنگی و تمدنی دوره هخامنشیان (دین و كاربردهای فرهنگی آن، زبان و خط، آداب و رسوم، هنر، شهرها، اشیاء هنری) است .
فیثاغورس در این كتاب مطالبی درباره خاكسپاری كوروش بزرگ نوشته است كه در زمان پادشاهی داریوش بزرگ رخ داده است. خود فیثاغورس نیز شخصا در این خاكسپاری شركت جسته و اطلاعات بسیار مفیدی در مورد نحوۀ خاك سپاری، آیین مغان، جغرافیای تاریخی پاسارگاد و فرهنگ هخامنشیان به ما رسانده است.
از مطالب جالب این كتاب و شرح این مراسم ، اشاره به وصیت نامۀ كوروش بزرگ است كه با حروفی با آب زر بر دیبا نگاشته بودند . مفهوم این وصیت نامۀ این است كه:
«چون من از این جهان درگذشتم، پیكر سرد شده اَم را را با زر و سیم نیارایید، بلكه آن را زود به خاك بسپارید …».
نكتۀ دیگر در این گزارش فیثاغورس این است كه جنازۀ كوروش در خاك دفن شده است كه البته این موضوع بعدها در زمان ساسانیان و اصلاحات موبد كرتیر، منع شد و خاكسپاری مردگان در شریعت زرتشتی گناه بزرگی اعلام شد كه جزایش مرگ بوده است.
دربارۀ تاریخ نگارش كتاب سیاحتنامه فیثاغورس، سند مشخصی در دست نیست ولی از مطالب آن می توان فهمید كه تاریخ نوشتن این كتاب، بعد از حملۀ اسكندر به ایران بوده است.
آن چه كه فیثاغورث دربارۀ خاك سپاری كوروش بزرگ و گماشتن مغان برای پاسبانی كالبد وی و قرار دادن تابوت وی بر روی میز طلا و همچنین كتیبه ای كه داریوش بزرگ بر آرامگاه نگاشته بوده است، توسط آریانوس، مورخ بزرگ رومی نیز نقل شده است .
