محمدصادق رحمانیان درباره چالش‌های رادیو فرهنگ برای تبیین فرهنگ به نسل امروز می‌گوید: این شبكه رادیویی تمام تلاش خود را به كار بسته است تا به ورطه افول فرهنگی، كه جامعه با آن دست به گریبان است، نیفتد و با سطحی‌نگری در عرصه فرهنگ مقابله كند.
خبرگزاری ایكنا با مدیر شبكه رادیویی فرهنگ برای آشنایی بیشتر با عملكرد این رادیو و چگونگی سیاست‌گذاری‌های این شبكه گفتگو كرده است كه مشروح این گفتگو را می خوانیم
محمدصادق رحمانیان تیرماه 1344 در شهر «گراش» فارس در خانوادهای روحانی متولد شد. او از شاعران معاصر فارسی‌زبان است كه در وصف امام حسین(ع) اشعاری فراوانی را سروده است. رحمانیان از سال 93 تصدی رادیو فرهنگ را برعهده دارد
رادیویی با عنوان فرهنگ از چه زمانی و با چه رویكردی تأسیس شد؟
در تاریخ 4 اردیبهشت 1319 اولین فرستنده رادیویی ایران در محل بی‌سیم در جاده شمیران افتتاح شد. رادیو در 24 ساعت شبانه‌روز تنها 8 ساعت برنامه اجرا می‌كرد كه شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتار مذهبی، فرهنگی و...بود. در سال 1322 رادیو تهران بخش دیگری به تعداد بخش‌های قبلی خود افزود و صبح¬ها نیز برنامه‌های آن سه ساعت افزایش یافت. در سال 1324 برای روزهای تعطیل نیز برنامه مدون پخش می‌شد. رادیو تهران در بدو تأسیس دو فرستنده داشت كه یكی برای موج متوسط و دیگری برای موج كوتاه بود و برای پخش برنامه‌های خود از یك استودیوی در محل اداره بی‌سیم استفاده می‌كرد. در سال 1327 یك فرستنده در اختیار رادیو قرار گرفت و ساختمان كوچكی در میدان ارگ برای پخش اخبار ساخته شد. در سال 1336 نام رادیو تهران به رادیو ایران تبدیل و بعدها در جنب رادیو ایران فرستنده¬ای به نام رادیو تهران مشغول به كار شد كه در آغاز تنها موسیقی پخش می‌كرد.
این روند بعدها همچنان ادامه یافت. البته بسیاری از این مراكز در ابتدای كار از فرستنده¬های ارتش استفاده می‌كردند، ولی به تدریج به فرستنده‌های اختصاصی رادیو مجهز شدند و همچنین این مراكز، برنامه¬های خود را به زبان و گویش¬های فارسی و دیگر زبان‌های محلی اقوام ایرانی تولید و پخش می‌كردند.
پس از انقلاب اسلامی، نام رادیو و تلویزیون ملی به صداوسیمای جمهوری اسلامی تغییر پیدا كرد و رادیو زیر نظر صداوسیما اهداف و تشكیلات خاص خود را یافت و هم‌‌اكنون، همانند گذشته، با شبكه‌های متعدد به كار خود ادامه می‌دهد.
در زمان معاونت حسن خجسته تصمیم بر این شد كه رادیو 2 به عنوان رادیو فرهنگ فعالیت كند و در تاریخ اول فروردین 1378 رادیو فرهنگ با مأموریت پرداختن به مسائل ادبی و فرهنگی، كه رادیو كمتر به آن می‌پرداخت، رسماً فعالیت خود را آغاز كرد و اكنون كه حدود 20 سال از عمر آن می‌گذرد تاكنون 5 مدیر داشته است و از سال 1393 تاكنون بنده تصدی آن را برعهده دارم.
روند فعالیت رادیو فرهنگ چگونه است و برنامه‌ها را چگونه تأمین می‌كنید؟
برنامه‌های رادیو فرهنگ 24 ساعته است و حدود 18 ساعت تولید در طول روز داریم و برای تأمین برنامه به دو گونه عمل می‌كنیم. اول برنامه‌های تولیدی است كه از قبل برای آن برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی می‌كنیم و دوم، برنامه‌های زنده است كه به موضوعات روز می‌پردازد و موضوعات فرهنگی و هنری روز در این بخش مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرند.
بیشترین تأكید رادیو فرهنگ، واكنش به مسائل روز عرصه فرهنگ و هنر در برنامه‌های زنده است. ضرورتی ندارد كه برنامه‌های تولیدی رادیو فرهنگ زنده باشد. بنابراین در این برنامه‌ها به موضوعاتی می پردازیم كه هر زمان كه لازم دانستیم بتوانیم آن را پخش كنیم و تلاشمان این است كه برنامه‌های تولیدی حتماً از قبل آماده باشند و هر آنچه در جدول پخش قرار می‌گیرد چه در قالب برنامه‌های زنده و چه در قالب برنامه‌های تولیدی برای مخاطبان مفید و ارزشمند باشد.
درباره حوزه‌های تخصصی رادیو فرهنگ توضیح دهید؟
در رادیو فرهنگ چهار گروه به نام‌های تاریخ و اندیشه، گروه ادب و هنر، گروه جامعه و گروه كتاب تدارك دیده شده است و براساس 18 ساعت برنامه‌ای كه در طول روز حتی به صورت تولیدی باید پخش شود، سهم هریك از گروه‌ها را معین می‌كنیم. مثلاً گروه كتاب می‌تواند سه ساعت در روز برنامه داشته باشد و موظف است این برنامه را طراحی و تولید كند. البته این تقسیم‌بندی به فراخور موضوعات روز است، اما به طور كلی سه یا چهار ساعت زمان در اختیار هر گروه است كه باید برنامه مناسب را برای این زمان تولید كند.
برنامه‌های شاخص رادیو فرهنگ چه برنامه‌هایی هستند؟
چهار برنامه شاخص برای مخاطبان رادیو فرهنگ تدارك دیده‌ایم كه اهالی رادیو فرهنگ و اهالی آن هنر حتماً آن را بشناسند. یكی از برنامه‌های شاخصمان در حوزه موسیقی برنامه «نیستان» است كه به صورت تخصصی به این حوزه می‌پردازد و این برنامه از روزی كه رادیو فرهنگ تأسیس شده تا امروز، كه حدود 20 سال از آن می‌گذرد، همچنان در حال پخش است و كارشناسان شاخصی در این برنامه حضور داشته‌اند و فراز و نشیب‌های زیادی داشته است و اوایل این برنامه زنده بود و گاهی با زمان 4 ساعته پخش می‌شد اما با گذر زمان این برنامه و زمان آن تغییراتی داشته است. همواره كارشناسان شاخصی در این برنامه حضور داشته‌اند و اخیراً كیوان ساكت در این برنامه ردیف‌های موسیقی را با تار می‌نوازد و به علاقه‌مندان آموزش می‌دهد و می‌توان گفت تمام كسانی كه تخصصی در حوزه موسیقی، چه در بحث ساز و چه در ردیف‌های موسیقی، دستی دارند در این برنامه حضور یافته‌اند.
برنامه دیگری كه به عنوان برنامه شاخص طراحی شده برنامه عصرگاهی «رادیو كتاب» است و در آن تحولات و رویدادهای حوزه كتاب را مورد بحث و ارزیابی قرار می‌دهیم و تلاش می‌كنیم در تمامی حوزه‌ها اعم از مسائل نویسندگان، حوزه توزیع كتاب، قاچاق كتاب و مشكلات صنعت نشر و چاپخانه‌ها هم وارد شویم.
برنامه شاخص دیگری كه در حوزه كتاب داریم در راستای معرفی كتاب‌های چاپ اولی است. البته میزان این كتاب‌ها عموماً زیاد است. به همین جهت سردبیران این برنامه كتاب‌ها را گزینش می‌كنند و پس از معرفی كتاب، گفت‌وگویی با نویسندگان این كتاب‌ها صورت می‌گیرد تا چاپ اولی‌ها معرفی شوند.
برنامه «میدان آزادی» برنامه شاخص دیگری است كه نزدیك یك سال از طراحی آن می‌گذرد و این برنامه رویدادهای فرهنگی و هنر روز را كه شمولیت و فراگیری دارند مورد بحث و ارزیابی قرار می‌دهد و با افراد مؤثر در این رویدادها بحث و گفت‌وگو و ابعاد آنها را برای شنونده‌ها تشریح و حلاجی می‌كند.
از نظر مدیر رادیو فرهنگ، حال فرهنگ جامعه ایرانی این روزها چگونه است؟
این روزها حال فرهنگ چندان مساعد نیست. فرهنگ به معنای وسیعش شامل آداب و رسوم، رفتار و گفتار می‌شود و رادیو فرهنگ سعی دارد طرح یا پیوستاری در نظر بگیرد كه یك سر آن فرهنگ باشد و سر دیگر آن هنر. از هنر می‌توان به عنوان شاخصه متعالی فرهنگ نام برد. فرض كنید در حوزه كتاب انواع گوناگون هنری، ادبی و فرهنگی داریم و البته سینما و تئاتر هم همین ابعاد را دارند و اگر تئاتر فرهنگی داریم، انواع تئاتر روحوضی، تئاتر خیابانی و... هم داریم و سعی كرده‌ایم حد فاصل فرهنگ و هنر را رعایت كنیم، زیرا اگر به صورت كاملاً حرفه‌ای به امر هنر بپردازیم مخاطبان عام را از دست می‌دهیم و اگر به صورت كاملاً عمومی نگاه كنیم مخاطبان نخبه و حرفه‌ای را از دست خواهیم داد.
چالش كنونی فرهنگ و هنر چیست؟
متأسفانه در عرصه‌های گوناگون دچار سطحی‌نگری شده‌ایم و بسیاری از اساتید هنرهای مختلف پا به سن گذاشته‌اند و از رده تولید و آموزش خارج شده‌اند و بسیاری از كسانی كه جایگزین این اساتید شده‌اند، جوهره آنها را ندارند و سطح فكری، مهارتی، تجربه زیست هنرمندان و سطح توقعی كه آنان از خودشان دارند با سایرین فرق كرده است. نسل امروز دقت، حوصله و صبوری برای خلق اثر ندارد و می‌خواهد فعالیتی سطحی و شتابزده داشته باشد. این شتابزدگی یكی از آفت‌های روزگار ماست كه سرعت در همه چیز نقش اول را یافته و به‌طوركلی تمام رفتارهای انسان تحت تأثیر این موضوع قرار گرفته است.
ــ معیار ارزیابی برنامه‌های رادیو فرهنگ چیست و آیا اتاق فكر مشخصی دارید؟
برنامه‌هایی كه برای رادیو فرهنگ طراحی می‌شوند اول مراحلی را طی می‌كنند كه در آن ذكر می‌كنیم. مثلاً برنامه‌ای ظرفیت آن را دارد كه یك فصل روی آنتن باشد و پس از 90 روز این برنامه ارزیابی می‌شود و اگر كیفیت لازم را داشته باشد می‌تواند در فصل‌های بعد هم ادامه پیدا كند و در غیر این صورت برنامه از چرخه پخش خارج خواهد شد.
برای هر برنامه اتاق فكر خاصی وجود دارد و كسانی كه در برنامه ذی نفع‌اند، اعم از تهیه‌كننده و مدیر تولید و دو كارشناس امور رادیویی، طبق ملاكهایی برنامه را ارزیابی می‌كنند و اگر برنامه نمره بالای 70 از 100 به دست آورد قابل ادامه است و در غیر این صورت برنامه ضعیفی است و در دوره جدید پخش نخواهد شد.
ـ به منظور تهیه برنامه‌های شاخص از افراد برجسته مشورت می گیرید؟
برنامه‌های شاخص ویژگی‌‌هایی دارند؛ مثلاً حتماً باید نویسنده خوبی داشته باشد و كارشناسان زبده و متخصص برای این برنامه‌ها وجود دارند و در هر برنامه با توجه به موضوع آن از كارشناسان همان موضوع مشورت می‌گیریم.
ـ و سخن آخر؛ برای حرفه‌ای عمل كردن چه مؤلفه‌هایی دارید؟
تمام تلاشمان این است كه در این زمینه حرفه‌ای عمل كنیم و مجری هر برنامه حداقل بر اصول كلی آن هنر دانش و علم كافی داشته باشد. امكان‌پذیر نیست كه شما یك برنامه ادبی تولید كنید و مجری آن نتواند شعر و متون ادبی را به خوبی بخواند یا تجزیه و تحلیل كند. حداقل ویژگی برای یك مجری آن است كه باید سرآمدان آن رشته را بشناسد و به مشهورات علمی و هنری در رشته‌اش واقف باشد و اگر این امر رخ ندهد، قطعاً برنامه هم غیرحرفه‌ای جلوه خواهد كرد اما متأسفانه گاهی كمبود نیروی انسانی ما را دچار مشكل می‌كند و افرادی به طور كامل در اختیار شبكه قرار می‌گیرند كه تخصص كافی ندارند.
